Vóór en na restauratie
Tot de afbraak in maart 2001 zaten in de
boogvullingen van de drie vensters
van de eerste verdieping van Karthuizerstraat 6 drie
gevelstenen.
Boven het middelste venster een met een duif, links
en rechts twee cartouches met ANNO en 1619.
Een duif, in deze houding, frontaal gezien met
gespreide vleugels, geldt als symbool van de H.Geest
en werd gebruikt als ‘merk’door het Amsterdamse
Burgerweeshuis.
Zo’n duif komt o.a. voor in het snijwerk van
regentenborden, wapenborden,
boven de poort van 1581 in de Kalverstraat
en als windwijzer op de hoek Sint Luciensteeg en
Nieuwezijds Voorburgwal.
De gevelsteen met duif in de Karthuizerstraat was
het ‘merk’van een van de twee huizen
waarvoor het Burgerweeshuis in maart en april 1620
aan de steenhouwer Carel Care betalingen doet
voor het maken van de gevel, het leveren van
hardsteen en het ‘volleveren’van de twee gevels. (1)
De
steen met de twee cartouches in de nieuwe situatie
Tot nu
toe golden de kaart van 1625 en de
vogelvluchttekening uit 1631, beide van Balthasar
Florisz.,
als enige bronnen waar deze panden op te
onderscheiden zijn, schuin van achteren gezien.
Een indruk van de voorgevels van deze panden geeft
echter de tekening die Gerrit Lamberts in 1816
in de Karthuizerstraat maakte (2) Het hoofdmotief
van de tekening vormt de hoogopgeschoten beplanting
van het Karthuizerkerkhof maar aan de linkerzijde
wordt de voorstelling afgesloten
door de helft van een van de huizen die het
Burgerweeshuis hier in 1619 liet bouwen,
het latere (ook afgebroken) Karthuizerstraat 4.
De opmerking van Ir. R. Meischke in Amsterdams
Burgerweeshuis’ (3)
dat deze panden van eenvoudige architectuur waren,
kunnen we dankzij de tekening van Gerrit Lamberts
enigszins relativeren.
De versierde puilijst, het hoekblok met gekroond
wapenschild en het cartouche in het boogveld
boven het kruiskozijn van de eerste verdieping geven
het pand een zekere allure.
Dat het buurpand eenzelfde bouwtrant had zal later
blijken.
Op de tekening is in het cartouche een gedeeltelijk
leesbare tekst aangegeven
maar dank zij Van Lennep en Ter Gouw weten we
precies wat er staat. (4)
In de Karthuizerstraat naast het kerkhof ziet men in
een gevel een oud steentje
waarop de woorden CATVISERS KLOSTER uitgehouwen
staan.
Dit steentje bewaard den naam van het groote en
rijke Karthuizersklooster (… )
dat tot in t laatst der 16de eeuw te dier plaatse
gelegen was.
’t Is dat Karthuizerklooster dat we in Vondels
Gijsbrecht ten tonele zien verschijnen;
maar dat in Vondels dagen (…. ) als herberg, de
uitspanningsplaats der Amsterdammers geworden was.
Naast dit huis staat nog een ander, dat wel groter,
doch van gelijken bouwtrant is.
Dit laatste huis heeft drie stenen in de gevel: in
’t midden de duif met uitgespreide vleugels,
’t symbool van het Burgerweeshuis, dat beide huizen
heeft doen bouwen.”
Het tekstcartouche werd ook nog opgetekend door
Suasso, op pagina 76 van zijn Gevelstenenschetsboek,
maar niet meer vermeld in de Noord-Hollandsche
Oudheden.
Hier worden wel de steen met de duif en de
cartouches ANNO en 1619 genoemd,
met een verwijzing naar Van Lennep en Ter Gouw.(5)
Kennelijk waren toen, in 1903, de vroeg 17de eeuwse
panden al vervangen
door eigentijdse nieuwbouw want een complex van
gevels
zoals gedeeltelijk door Gerrit Lamberts getekend,
zou zeker vermeld zijn.
Het valt alsnog te betreuren dat de tekststeen toen
niet is herplaatst zoals wel met de duif gebeurde.
Tot de afbraak van de panden Karthuizerstraat 4 en 6
zaten de steen met de duif en de beide cartouches
onopvallend in de boogvullingen van de vensters van
de eerste verdieping van het 19de eeuwse pand;
de samenstellers van de Monumentenlijst (1928)
hebben ze over het hoofd gezien,
wellicht waren ze weggetimmerd.
In de vervangende nieuwbouw (Woningbedrijf Zomers
Buiten, architectenbureau Reijntjens)
krijgen de drie stenen weer een plek zodat de
herinnering
aan de vroeg 17de eeuwse bouwactiviteiten van het
Burgerweeshuis op deze plek levend blijft.
Gevelstenenrestorator Jan Hilbers heeft de drie
reliëfs waaraan we,
dankzij de nauwkeurige boekhouding van het
Burgerweeshuis de naam van steenhouwer Carel Care
kunnen verbinden van dikke verflagen ontdaan en in
de aangetroffen kleuren gepolychromeerd.
NOTEN:
1) Hardsteen is in de middeleeuwen en de 17de eeuw
de benaming voor natuursteen,
bijvoorbeeld Bentheimer zandsteen, in tegenstelling tot
baksteen.
2) Collectie Koninklijk Oudheidkundig Genootschap,
Atlas Van Eck.
3) De Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en
Kunst.
De Gemeente Amsterdam, dee1.(Staatsuitgeverij 1975) pag. 153.
4) Mr J van Lennep en J ter Gouw. De Uithangteekens
etc. (Amsterdam 1868) pag.355-356
5) G van Arkel en A W Weissman. Noord-Hollandsche
Oudheden etc. (Amsterdam 1903) 6de Stuk, pagina 42. |
